De meeste vrouwen, zo’n 85%, is binnen een jaar zonder problemen zwanger. Ben je niet binnen een jaar zwanger terwijl je toch gemeenschap had tijdens je vruchtbare dagen, dan ben je wellicht verminderd vruchtbaar. Dit kan komen door verschillende problemen: onregelmatige of uitblijvende menstruatie, afwijkingen aan beide eileiders, afwijkingen in de baarmoeder zoals verklevingen en endometriose. We bespreken de meest voorkomende problemen rondom verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw.
Hoe weet je of je verminderd vruchtbaar bent?
- Je menstrueert onregelmatig en je hebt dus menstruele cyclussen van meer dan 35 dagen of minder dan 21 dagen. (De cyclusduur wordt berekend vanaf de eerste dag van de menstruatie tot de dag voor de volgende menstruatie)
- Je hebt helemaal geen menstruatie. Dit kan verschillende oorzaken hebben.
- Je bent al een jaar onbeschermd aan het vrijen tijdens je ovulatie en het lukt alsnog niet.
- Je hebt uitgebreide endometriose. Endometriose kan leiden tot onvruchtbaarheid, maar dat hoeft niet. Endometriose is een ziekte waarbij het slijm dat normaal alleen in je baarmoederholte zit, zich verspreidt buiten de baarmoederholte zoals bijvoorbeeld je buikholte.
Herken je jezelf in een van bovenstaande situaties, maak dan een afspraak met de huisarts of gynaecoloog.
Waar ligt de oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid?
Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat alle stellen, die doorverwezen worden naar een fertiliteitskliniek dat bij 30% van de stellen de oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw ligt, 30% de oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid bij de man ligt en bij weer 30% ligt de oorzaak zowel bij de man als bij de vrouw.
(Let op! Je hoort vaak in de praktijk dat vrouwen denken dat als de zaadkwaliteit van de man goed is, de oorzaak voor 100% bij hun ligt. Dit is niet het geval.)
Hoe kan je testen dat je verminderd vruchtbaar bent?
Ben je al een jaar bezig zwanger te worden, maar lukt het niet, dan kun je testen of je wel een eisprong hebt. Dit kun je doen door elke dag je temperatuur te meten of met een ovulatietest (eisprongtest te koop bij de drogist). Sommige vrouwen vinden het lastig om via het lichaamstemperatuur of ovulatietest te registreren of ze een eisprong hebben. Indien je een menstruele cyclus hebt tussen de 21 en 35 dagen, kun je ervan uit gaan dat je een eisprong hebt. Zo niet, zal de cyclus korter of veel langer zijn.
Daarnaast zijn er ook andere oorzaken die je niet zelf kan testen. Ga naar de huisarts voor een chlamydia onderzoek in het bloed. In het bloed kan je namelijk zien of je ooit een chlamydia-infectie hebt gehad. Een chlamydia-infectie kan namelijk veroorzaken dat je eileiders dicht zitten.
Wat veroorzaakt verminderde vruchtbaarheid?
Alle onderdelen van het voortplantingsstelsel, zoals de eierstokken, baarmoeder, eileiders, de vagina en de klieren die hormonen aanmaken, moeten allemaal perfect samenwerken om een zwangerschap tot stand te kunnen brengen. Dat is een ingewikkeld proces. Als in dit proces één radartje vastloopt, dan kan dat al van invloed zijn op je vruchtbaarheid.
We bespreken de acht belangrijkste oorzaken van verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw.
- De leeftijd
Je leeftijd is één van de belangrijkste factoren die jouw kansen op een zwangerschap bepalen.
Ben je 37 jaar? Houd dan rekening met een verminderde vruchtbaarheid van ongeveer 25%. Ben je 41, dan is dat percentage al 50% en vanaf 43 jaar neemt je vruchtbaarheid met 75% af.
Daarnaast blijkt uit onderzoek dat ook het risico op een miskraam met je leeftijd stijgt. Bovendien bestaat er een groter risico op complicaties tijdens de zwangerschap en aangeboren afwijkingen.
- Gewicht
Heb je over- of ondergewicht, dan kan dat van invloed zijn op je vruchtbaarheid en dus je kansen om zwanger te raken. Door je BMI (Body Mass Index) uit te rekenen, weet je of je op een gezond gewicht zit in verhouding tot je lengte.
Bij een BMI hoger dan 29 (overgewicht) of lager dan 21 (ondergewicht) heb je een verlaagde zwangerschapskans t.o.v een BMI tussen de 21 kg/m2 en de 29 kg/m2.
Bereken je BMI
Een (te) hoge of (te) lage BMI wil overigens niet zeggen dat je niet zwanger kan worden. Gemiddeld duurt het vaak iets langer om zwanger te worden en is de kans op meer complicaties tijdens de zwangerschap groter.
- Leefstijl
Als je zwanger wilt worden, stop dan met overmatig alcohol, roken of drugs. De kans dat je zwanger raakt bij een dergelijke leefstijl is absoluut kleiner en het duurt langer voordat je zwanger bent. Lees hier meer over een gezonde leefstijl en zwanger worden.
Podcast In deze podcast bespreekt Rika van Fit for Fertility hoe je met goede voeding en leefstijl je je eicel- en zaadcel kwaliteit kunt verbeteren.
- Problemen met de cyclus
Bekijk hier de animatie over hypogonadotroop hypogonadisme (hypo hypo)
Als blijkt dat je geen eisprong hebt of een onregelmatige cyclus hebt, dan noemen we dat met de medische term: Ovulatiestoornis. Een deel van de vrouwen met een onregelmatige cyclus hebben wel een eisprong, maar ook een deel heeft geen eisprong, maar menstrueren wel. Bij stellen die kampen met verminderde vruchtbaarheid, stelt een arts in 20 tot 25% van de gevallen de diagnose ovulatiestoornis.
Het uitblijven van je eisprong kan veroorzaakt worden door hormonale stoornissen, je leeftijd, jouw gewicht en eventueel een vroegtijdige menopauze.
Met een lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek brengt de arts eerst in kaart wat de onderliggende oorzaak is. Afhankelijk van de oorzaak adviseert de arts een behandeling.
Indien je een onregelmatige cyclus hebt in verband met verminderde eicelvoorraad door middel van (vroegtijdige) menopauze of de leeftijd kan een fertiliteitsbehandeling jouw zwangerschapskansen niet vergroten. Je hebt dan evenveel kans om spontaan zwanger te worden in vergelijking met een IVF-behandeling. Het ziekenhuis adviseert je dan om te blijven proberen om zo toch spontaan zwanger te raken.
Indien je overgewicht hebt, zal het ziekenhuis je adviseren om af te vallen.
Als de hormonen, die worden uitgescheiden vanuit de hersenen om de eierstokken te stimuleren, te laag zijn, start de arts met een lutrelef-pompje. Dit pompje bootst de hormonen na, die vanuit de hersenen de eierstokken aansturen. Dit pompje probeert een eisprong op te wekken.
Als de hersenen goed functioneren en er nog voldoende eicelvoorraad is, start de arts meestal met een hormoonbehandeling (orale inname van geneesmiddelen en/of injecties met gonadotrofines tijdens de menstruele cyclus). Met deze behandeling wordt geprobeerd om een eisprong na te streven. Door deze eisprong worden kansen gecreëerd om zwanger te worden. Omdat de meeste mensen binnen een jaar zwanger zijn, zullen 12 eisprongen worden nagestreefd met deze behandeling.
Lukt het ook hiermee niet om een regelmatige cyclus te krijgen en je last hebt van PCOS, kan een LEO-operatie worden overwogen. Dit is een operatie waarbij ze een deel van het weefsel in de eierstokken verwijderd wordt om de hormoonbalans in het lichaam te herstellen of om een situatie te creëren waardoor je wel reageert op de hormoonstimulatie.
- Problemen met de eileiders
De meeste vrouwen hebben twee eileiders (één aan elke kant van de baarmoeder), vlak naast de eierstokken. Omdat je eicellen zich via je eileiders naar je baarmoeder bewegen, is het belangrijk dat deze doorgang vrij is. Als je eileiders verstopt zitten door bijvoorbeeld verklevingen of door verklevingen zich niet vrij in de buikholte kunnen bewegen, kan dat een grote impact hebben op je vruchtbaarheid.
Ongeveer 15% van de vruchtbaarheidsproblemen bij de vrouw zijn afwijkingen aan de eileiders.
Aangeboren afwijkingen aan de eileiders komen gelukkig maar sporadisch voor.
Behandeling
Blijkt dat beide eileiders zijn afgesloten of veel verklevingen in de buikholte aanwezig zijn, dan kiest de arts direct voor een IVF-behandeling.
Blijkt er slechts één eileider verstopt, dan is intra-uteriene inseminatie mogelijk.
- Problemen met het baarmoederslijmvlies
Het baarmoederslijmvlies zorgt voor de innesteling van het bevruchte eicel. Als de dikte van het baarmoederslijmvlies niet goed genoeg is, dan lukt dat dus niet. operaties en infecties kunnen van invloed zijn op de kwaliteit van het baarmoederslijmvlies.
Behandeling
Als blijkt dat het baarmoederslijmvlies te dun is, zal met een cameraatje via de vagina in de baarmoeder worden gekeken waardoor het baarmoederslijmvlies dun is. Als er verklevingen aanwezig zijn in de baarmoederholte, kunnen deze operatief verwijderd worden.
Endometriose
Endometriose kan de vruchtbaarheid beïnvloeden maar dit hoeft niet. Ongeveer 60 tot 70% van de vrouwen met endometriose zijn vruchtbaar en kunnen spontaan zwanger worden.
Wat is endometriose?
Endometriose is de groei van baarmoederslijmvlies buiten de baarmoederholte. Stukjes van dit slijmvlies (of endometriumhaarden) zie je vaak in de eileiders, op je eierstokken, in de baarmoederwand, buikvlies en in je blaas en darmen.
Endometriose kan de vruchtbaarheid op verschillende manier aantasten, zoals:
- Het afsluiten van de eileiders zodat de eicel na de eisprong niet bij de baarmoeder kan komen
- Het gedeeltelijk afsluiten van de eileiders zodat de zaadcellen nog wel bij de eicel kunnen komen maar het embryo dat zo kan ontstaan, niet naar de baarmoeder kan afreizen en zich in de eileiders nestelt (buitenbaarmoederlijke zwangerschap).
Symptomen van endometriose
Endometriose kan veel, weinig of helemaal geen klachten geven. Dat maakt het in sommige gevallen ook lastig een diagnose te stellen.
- Vrouwen met endometriose hebben pijnklachten tijdens de menstruatie. De pijnklachten kunnen erg variëren. Daarnaast kunnen ze last hebben van hevig bloedverlies tijdens de menstruatie. Ze kunnen pijnklachten ervaren tijdens het plassen tijdens de menstruatie of obstipatie of diarree klachten hebben tijdens de menstruatie. Daarnaast kunnen ze ook door de endometriose pijnklachten ervaren bij gemeenschap.
Behandeling
Ook al is duidelijk dat je endometriose hebt, dan nog is het niet altijd zo dat je ook direct daarvoor behandeld wordt. De arts bespreekt eerst met jullie wat de kans is op een spontane zwangerschap. Is deze kans hoog en zijn de klachten onder controle en de endometriose niet uitgebreid, dan kan worden gekozen voor een afwachtend beleid. Indien uitgebreide endometriose aanwezig is of de klachten ernstig zijn, zal voor een vruchtbaarheidsbehandeling, zoals IUI of IVF worden gekozen.
Een operatieve ingreep via een laparoscopie kan ook, maar dit is niet altijd succesvol. De arts kan dan alsnog een fertiliteitsbehandeling adviseren zoals IUI of IVF om de kansen op een zwangerschap te verhogen.
- Seksuele problemen
Bij ongeveer één op de 20 tot 25 stellen zijn het seksuele problemen die de kans op een zwangerschap verkleinen. Vrouwen kunnen last hebben van vaginisme waarbij de spieren rond de vagina onwillekeurig samentrekken. Het kan daardoor voelen alsof je vagina ‘op slot’ zit. Penetratie is hierdoor onmogelijk en zwanger worden dus ook. Lees hier meer over vaginisme en wat er aan te doen is. Indien u hier last van heeft, meld dit bij de huisarts. Er zijn namelijk verschillende behandelingen mogelijk om dit op te lossen.
- Ernstige ziektes
Chronische ziektes met intensieve medische behandelingen kunnen de vruchtbaarheid verminderen. Daarnaast kan chemotherapie en bestraling het voortplantingsweefsel beschadigen en daarmee de vruchtbaarheid aantasten. Als het nodig is om belangrijke delen van het voortplantingsstelsel, zoals de eierstokken, de baarmoederhals of het endometrium te verwijderen, dan kan dat ook de kans op een zwangerschap verkleinen.
Onbegrepen verminderd vruchtbaar
Bij veel stellen die denken dat ze verminderd vruchtbaar zijn, wordt geen oorzaak gevonden. Aan de ene kant is het fijn om te weten dat er geen afwijkingen zijn, want dat betekent dat je spontaan zwanger kan worden. Maar hoe komt het dan dat het nog niet is gelukt? Waarschijnlijk komt het door de natuurlijke selectie dat er nog geen zwangerschap is ontstaan en dat jullie meer kansen moeten benutten om zwanger te worden dan andere mensen. Afhankelijk van je leeftijd, de zaadkwaliteit en de duur van de vruchtbaarheid, kan een arts je adviseren om het nog even te blijven proberen of een vruchtbaarheidsbehandeling te starten.
